Kalaja e Gurit të Bardhë

Kalaja e Gurit të Bardhë, e njohur edhe si Petralba, ndodhet poshtë fshatit Guri i Bardhë dhe mbi fshatin Fshat, duke shtrirë një pozicion të fuqishëm në kreshtën malore me një lartësi prej 778 metrash. Ky qytet i ndërtuar në majë të një mali ka një histori të pasur dhe është pjesë e trashëgimisë kulturore të Dibrës.
Kalaja ka një rol të rëndësishëm në historinë e Kastriotëve, veçanërisht në kohën e Gjon Kastriotit, babait të Skënderbeut. Në vështrimin e historianit Barletit, ai e cilëson Gurin e Bardhë si një qytet në Mat, një zonë të ndërlikuar malore që kishte fuqi dhe urtësi për të rezistuar ndaj armikut. Fortifikata e Gurit të Bardhë dhe ajo e Skënderbeut në Varosh ishin dy qytetet kryesore të Gjon Kastriotit, dhe përbënin një nga qendrat më të rëndësishme në principatën e Kastriotëve.
Për kalajën e Gurit të Bardhë, shprehet se është një nga strukturat fortifikuese më të rëndësishme, megjithatë, lashtësia e saj nuk është ende e qartë për shkak të mungesës së gërmimeve dhe studimeve arkeologjike. Disa mendime sugjerojnë se ajo mund të jetë ngritur pas rënies së kalasë së Xibrit, një fortifikatë tjetër e rëndësishme në zonë.
Qyteza e Gurit të Bardhë kishte një rëndësi të veçantë në kohën e principatës së Kastriotëve, dhe sipas Barletit, ishte e dyta pas Stellushit në rëndësi. Thuhet se në këtë qytezë banonte familja e Gjon Kastriotit dhe, sipas traditës popullore, Skënderbeu lindi këtu. Kalaja ka ndjekur peripecitë e kohës, përfshirë pushtimin e Ali Pashë Tepelenës, i cili rindërtoi kalanë.
Historia e Guri të Bardhë ka qenë e ndryshme gjatë shekujve, dhe në fund të shekullit të 15 dhe fillim të shekullit të 16, ky fshat ishte i rëndësishëm në Dibër. Përmasat e shtëpive dhe popullsia e këtij fshati shihen në krahasim me qytete të tjera të kohës, duke treguar se Guri i Bardhë ishte në vend të dytë pas Shkodrës në numrin e shtëpive (282), duke kaluar qytete të tjera të njohura si Prizreni, Kruja, Gjirokastra, Elbasani dhe Berati.
Këtë kohë të lashtë dhe histori të pasur, kalaja e Gurit të Bardhë vazhdon të jetë një dëshmi e kulturës dhe trashëgimisë së Dibrës, duke ofruar një pamje të mahnitshme dhe një rrugë për të kuptuar këtë periudhë të rëndësishme të historisë së Shqipërisë.