Gurëzeza

Gurëzeza, një qytet antik në fshatin Cakran, qarku i Fierit, paraqet një thesar të rëndësishëm arkeologjik dhe një dëshmi e përbashkët e qytetërimit ilir në territorin e sotëm shqiptar. Emri antik i Gurëzezës mendohet të jetë Barbyli, duke e bërë atë një sit arkeologjik ekuivalent me qytete të tjera të njohura si Apolonia dhe Bylysia.

Arkeologët kanë kryer gërmime dhe hulumtime në Gurëzezë, duke nxjerrë në pah një histori të pasur qytetërimi që fillon që nga periudha e neolitit dhe vazhdon deri në mesjetë. Zbulimet kanë treguar se qyteti ka pasuar një zhvillim të vazhdueshëm dhe ka shërbyer si një qendër e rëndësishme ekonomike, politike, dhe shoqërore. Muri rrethues i Gurëzezës ka një gjatësi prej 2100 metrash, duke e bërë atë një vendbanim të madh me një sipërfaqe prej rreth 23 hektarësh.

Gurëzeza është e pasur me gjetje arkeologjike, duke përfshirë objekte dhe gjetje nga periudha e neolitit të mesëm deri në shekullin IV para Krishtit. Mungojnë të dhëna konkrete mbi emrin e vërtetë të qytetit antik, dhe shumë punë ka mbetur për të zbuluar më shumë rreth kësaj periudhe të rëndësishme të historisë shqiptare.

Gurëzeza është shpallur monument i trashëgimisë kulturore dhe, megjithëse ka pasuar gërmime nga ekspedita arkeologjike që kanë filluar qysh në vitin 1916, ende ka shumë të fshehur dhe të panjohur që presin për të zbuluar pasurinë e saj kulturore. Në vitin 2008, u bë një thirrje për promovimin dhe zhvillimin e vlerave të Gurëzezës, theksuar si një prioritet për komunitetin dhe trashëgiminë kulturore të vendit.