Qyteza e Gajtanit

Qyteza e Gajtanit përfaqëson një thesar të fshehur të historisë dhe kulturës ilire në zonën e Shkodrës në Shqipëri. Edhe pse në pamje të parë mund të duket si një vendbanim i shkretë, qyteti ka fshehur pas shkëmbinjve të tij të zhveshur një pasuri të madhe arkeologjike dhe historike.

Për arsye të shumta, Gajtani ka qenë objekt i vëmendjes për arkeologët. Ai është një nga vendbanimet ilire të rrethuara më të vjetra në vend, dhe potenciali i tij për të sjellë dritë mbi kulturën materiale të Shkodrës së vjetër ishte shumë i lartë. Gjatë viteve 1961-1963 u bënë gërmime intensive, duke ekspozuar struktura të ndërtesave, fragmente të enëve balte, vegla pune, objekte zbukurimi, pjesë të murit rrethues dhe gjurme me karakter kulti.

Në të kaluarën, një nga aspektet më interesante të kulturës së Gajtanit ka qenë besimi fetar i popullsisë së lashtë. Megjithëse materiali historik për këtë është i pakët, ka indikacione se ilirët e kësaj zone kanë marrë pjesë në kulte të huaja. Një prej gjetjeve më të rëndësishme ishte një figurë bronzore e një priftëreshëje të perëndeshës Artemida, që u gjet në afërsi të qytezës. Megjithatë, gërmimet më të thella zbuluan një pamje tjetër të besimit të lashtë ilir.

Në thellësi të caktuar, u zbulua një sipërfaqe e dedikuar për qëllime kulti, ku u gjetën rrathë të shkëputur të mëdhenj të mbushur me gurë, që ilirët përdornin për të përfaqësuar Diellin si një perëndi. Gjithashtu, një varrezë u zbulua në thellësi më të madhe, ku ishin varrosur fëmijë në enë të mëdha. Kjo varrezë tregon për një zakon të ilirëve për të kushtuar flijime të ndryshme në mbrojtje të perëndive të tyre, duke përfshirë edhe një mbrojtje të mureve të qytezës.

Gjurmët e gjetura në Gajtan tregojnë qartë se ilirët e kësaj zone kishin një besim të fortë në Diellin dhe në fenomenet natyrore. Mungesa e figurave idhulli grekë apo romakë në gërmimet e kryera tregon për një besim të qëndrueshëm dhe autentik që është ruajtur nëpër shekuj. Skulptura e gjetur në vitin 1872 e një priftëreshëje të Artemidës është shfaqur si një element i rastësishëm i jashtëm, në krahasim me gjurmët e kultit natyror që janë zbuluar në thellësi të qytezës.