Kalaja e Stelushit, Qafë-Murrë

Kalaja e Stelushit, e njohur edhe si Kalaja e Varoshit ose Kalaja e Skënderbeut, është një nga monumentet më të rëndësishme historike në Shqipëri, e cila ndodhet në skajin verilindor të luginës së Matit, pranë fshatit Viq. Emri i kalasë, Stelush, vjen nga dokumentet turke, ndërsa banorët vendas e quajnë Varosh, duke e lidhur emrin me shkëmbin ku është ndërtuar. Për shkak të rëndësisë së saj historike dhe kulturore, kalaja ka qenë një vendbanim ilir që prej periudhës së hershme të historisë, duke lënë pas  një trashëgimi të pasur arkitektonike dhe historike.

Kjo kala e rëndësishme ka luajtur një rol kritik në historinë e rajonit, veçanërisht në periudhën e mesjetës. Në këtë kohë, rreth kalasë u formua një qytet mesjetar, i cili mori emrin Stellush dhe u bë qendra e familjes së Kastriotëve. Këtë fakt e dëshmon edhe historiani Marin Barleti, i cili e përmend Stelushin si një nga qytetet më të rëndësishme të kohës, me një pozicion strategjik dhe një bukuri natyrore të jashtëzakonshme.

Gjurmë të këtij qyteti mesjetar gjejmë edhe sot në shumë zona të veçanta, si në Viq, Mbasdeje, Gur Lurë, etj. Struktura e fortifikimeve dhe vendbanimet e tjera përreth kalasë tregojnë për një kohë të shkëlqyer të zhvillimit urban në këtë rajon.

Në periudhën më të vonë, kalaja u bë një vendbanim i rëndësishëm për familjen Kastrioti, e cila ishte një nga familjet më të njohura dhe më të rëndësishme të asaj kohe në Shqipëri. Ky vend u bë një nga qendrat kryesore të lëvizjeve dhe aktiviteteve të tyre, duke e bërë kalajën një vend të rëndësishëm strategjik në mbrojtjen e territoreve të tyre.

Sot, Kalaja e Stelushit është një vend i vizitueshëm për turistët dhe historianët, duke ofruar një hapësirë për të kuptuar historinë dhe kulturën e këtij vendi të lashtë. Një pjesë e rëndësishme e trashëgimisë së saj ende po zbulohet dhe shumë sekrete janë ende për t'u zbuluar, duke e bërë atë një qendër tërheqëse për studiuesit dhe hulumtuesit e historisë.